تاریخچه پیدایش بانکداری در جهان

امروزه، نقش سیستم بانکداری به عنوان توسعه پایدار در سیستم پیچیده اقتصادی انکار ناپذیراست. سیستم بانکداری قلب توسعه اقتصادی است. نقش بانک‌ها سازگار با ماهیت اقتصادی و اجتماعی جوامع در جذب سپرده‌ها و اعطا وام‌ها است، بنابراین می‌توانیم آن‌ها را به عنوان عامل اصلی توسعه پایدار به شمار آوریم. بانک یک موسسه مالی است که سپرده‌ها را از افراد دریافت و اعتبار ایجاد می‌نماید. اصطلاح بانک از واژه (Banko) در زبان ایتالیایی به معنای نیمکت گرفته شده است. در قرون وسطی ایتالیایی‏ها به هنگام انجام معاملات تجاری بر روی نیمکت می‌نشستند. این واژه به تدریج تغییر کرد و به واژه (Bank) که یک واژه آلمانی است، تبدیل شد.

بانکداری، حتی قبل از ظهور پول رایج، با پیدایش اولین سکه‌های ضرب شده آغاز شده است. بانکداری در سراسر تاریخ به دو صورت صدور ارز و ذخیره ثروت رواج داشته و با ظهور اسکناس‌ها وظیفه تجمیع دارایی‌ها را به عهده داشته است. حتی نخستین امپراطوری‌ها به برخی از انواع بانکداری برای مدیریت تجارت و حفظ جریان کالاها و خدمات نیازمند بودند.

هنگامی که پول رایج  پیدایش یافت، مبادله ارزش را بسیار آسانتر و کارآمدتر کرد، حالا افراد می‌توانستند به آسانی سکه‌ها یا طلاها را با کالاهای دیگر  مبادله و داد و ستد نمایند.  مدیریت پول رایج بدون بانکداری امکان پذیر نبود و حتی صدور آن به مدیریت بانک‌ها نیاز داشت. نخستین بانک‌ها، بانک‌های مرکزی بودند که توسط دولت‌ها برای کمک به مدیریت اقتصاد اداره می‌شدند اگرچه تصور بیشتر افراد از بانک‌ها مکانی است که پولشان را سپرده‌ یا قرض گرفته‌اند. با این حال بانک‌های مرکزی در بالای سلسله مراتب اقتصادی قرار دارند و مدیریت و نظارت بر کل اقتصاد را فراهم می‌نمایند.

هنگامی که مردم به جمع‌آوری ثروت به شکل پول رایج پرداختند، این پول باید در مکانی ذخیره می‌شد و خانه افراد مکان ایده‌آلی برای انجام این کار نبود به ویژه اگر کسی مقدار قابل توجهی پول جمع می‌کرد. در عهد قدیم، معابد معمولا این وظیفه را به عهده داشتند و شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد علاوه بر ذخیره پول برای دیگران و تامین امنیت برای سپرده‌گذاران به اعطای وام نیز می‌پرداختند گرچه وظیفه آن‌ها در درجه اول ذخیره دارایی‌ها بود. در مصر و بین النهرین طلا در معابد به امانت سپرده می‌شد. در بابل تیز در زمان حمورابی درقرن 18 قبل از میلاد  سوابقی از وام‌های داده شده توسط کشیش معبد وجود دارد و معاملات بانکی به شیوه ابتدایی آن رواج داشته است. در یونان و روم نیز معابد سپرده‌های مردم را گرفته و به اشخاص دیگر وام می‌دادند و به صرافی می پرداختند. رومی‌ها اولین فرهنگی بودند که سیستم بانکداری را به صورت موسسه نهادینه کردند. مدیرت آن را از معابد گرفته و به بانک‌های رسمی که تحت حمایت کامل قانون قرار داشتند، سپردند. بسیاری از فعالیت‌های اعطای وام در طی این مدت توسط افرادی که با عنوان وام دهندگان پول شناخته می‌شدند، انجام شده است. وام دهندگان پول کار خود را به خوبی انجام می‌دادند، اما بانک رومی‌ها به رقابت‌های جدی با آن‌ها می‌پرداختند. اگرچه این بانک‌ها تمایل داشتند تا منافع تجاری اشخاص مهم‌تری را تامین کنند وام دهندگان پول به معامله با مردم عادی می‌پرداختند. حتی امروز هم شاهد این بخش‌بندی هستیم. آن‌هایی که درآمد و شهرت بالاتری دارند به خدمات بانکداری برتری دسترسی دارند اما آن‌هایی که اهمیت و شهرت کمتر دارند به معامله با موسسات مالی با شرایط دوستانه کمتر و تحمل ریسک بیشتر واگذار می‌شوند.

گرچه با فروپاشی امپراطوری روم تجارت کاهش یافت و بانک‌های سازمان‌دهی شده توسط رومی‌ها با امپراطوریشان سقوط کرد، ایده بانکداری آن‌ها هنوز تداوم داشت به ویژه آن که قدرت قانون برای محافظت از موسسات بانکی مورد استفاده قرار گرفت. بانک‌ها می‌توانستند در صورت عدم پرداخت بدهی‌ها زمین‌ها را تصاحب کنند. این قدرت‌ها برای حفظ امنیت و سود آوری بانک‌ها با اهمیت بودند که دو شرط لازم برای کارآمدی سیستم بانکداری است. اگرچه رابطه بدهکار - طلبکار ایجاد شده توسط رومی‌ها برای قرن‌های بسیاری به خوبی در صنعت بانکداری مورد استفاده قرار گرفت. به هنگام  تبدیل امپراطوری روم به امپراطوری روم مقدس اعطای وام توسط کلیسای کاتولیک صورت پذیرفت. در آن زمان وام دهندگان پول هنوز رونق داشتند. اما توسط کلیسا به اتهام نرخ بهره بیش از حد، گناه ربا‌خواری، نرخ‌هایی که عموماً بسیار بالاتر از کلیسای کاتولیک بودند، مورد اتهام قرار می‌گرفتند.

نخستین موسسه مالی خصوصی با نام بانک در سال 1157 در ونیز تحت حمایت دولت ایجاد شد. در حقیقت، عملکرد درست بانکداری در اواسط قرن 12 آغاز شد. فعالیت بانک تا زمان حمله فرانسه در سال 1797 ادامه داشت. این بانک اولین بانک ملی  ایجاد شده در میان مرزهای اروپا بود. قدرتمندترین خانواده های بانکی از فلورانس می‌آمدند. خانواده‌های  آچیائولی موزی باردی و پروزی که شعبه‌هایی را در بسیاری از بخش‌های دیگر اروپا ایجاد کردند، احتمالاً مشهورترین بانک ایتالیایی بانک مدیسی بود که در سال 1397 تاسیس شد و تا سال 1494 فعالیت می‌کرد.

تا پایان قرن شانزدهم و در طی قرن هفدهم وظایف بانکداری سنتی شامل پذیرش سپرده، اعطای وام، صرافی، انتقال وجوه با صدور بدهی بانک (به عنوان جایگزینی برای سکه های طلا و نقره) همراه شده بودند.

عملکردهای بانکداری جدید رشد صنعتی و تجاری را با فراهم کردن روش‌های ساده و امن پرداخت و تامین پول با پاسخگویی بیشتر به نیازهای تجاری و همچنین با تخفیف بدهی کسب و کار توسعه دادند. تا پایان قرن هفدهم، بانکداری همچنین برای الزامات بودجه کشورهای اروپایی با اهمیت شده بود که منجر به تعیین مقررات دولتی و اولین بانک‌های مرکزی شد. موفقیت روش‌ها و شیوه‌های بانکداری جدید در آمستردام و لندن کمک کرد که مفاهیم و ایده‌ها در بخش‌های دیگر اروپا گسترده شوند.

اوایل دهه 2000 با وقایعی مانند تثبیت بانک‌های موجود و ورود به بازار واسطه‌های مالی دیگر مانند موسسه‌های مالی غیر بانکی مشخص شده است. شرکت‌های بزرگ شروع به یافتن مسیرشان  به جوامع خدمات مالی و رقابت با بانک‌های تاسیس شده کردند. خدمات اصلی ارائه شده شامل بیمه، حقوق بازنشستگی، بازار پول و صندوق هزینه، وام ها و اعتبارها و اوراق بهادار است. در واقع در پایان سال 2001، سرمایه بازار 15 تا از بزرگ‌ترین ارائه‌دهندگان خدمات مالی شامل 4 موسسه غیر بانکی است. فرآیند نوآوری مالی در دهه اول قرن21 پیشرفت چشمگیری داشت و اهمیت و سودآوری موسسات مالی غیر بانکی را افزایش داد.  

چنین سودآوری‌ای که قبلاً به صنعت غیر بانکداری محدود شده بود، موجب شد که دفتر حساب‌دهنده ارز (OCC) بانک‌ها را به اکتشاف ابزارهای مالی دیگر، متنوع کردن کسب‌و‌کارهای بانک و همچنین بهبود سلامت اقتصاد بانکداری ترغیب کند. از آنجا که ابزارهای مالی متمایز توسط صنایع غیر بانکی و بانکی اتخاذ شدند، تمایز بین موسسات مالی مختلف به تدریج ناپدید شد. اولین دهه قرن 21  همچنین نقطه اوج نوآوری فنی در بانکداری و تغییر بزرگی را از بانکداری سنتی به بانکداری اینترنتی شاهد بوده است.

بانک‌ها مسیری طولانی را از معابد عهد عتیق طی کرده اند گرچه سیستم بانکداری سنتی به سیستم بانکداری اینترنتی تبدیل یافته است اما شیوه‌های اصلی کسب و کار آنها تغییر نکرده و هدف اصلی بانک همچنان اعطای وام و حفظ پول سپرده گذاران است. همانطورکه گفتیم یکی از وظایف بانک‌ها دادن وام و تسهیلات می‌باشد و بانک‌ها جهت تضمین بازگشت سرمایه خود از وام گیرندگان ضمانت و وثیقه دریافت می‌کنند که این یک اقدام پیشگیرانه در برابر ضایع شدن احتمالی سرمایه بانک‌هاست. رفته رفته بانک‌ها و موسساتی که به اعطای وام و تسهیلات می‌پردازند امکان دیگری را به نام رتبه و گزارش اعتبار سنجی ایجاد کردند تا از طریق آن بتوانند به اعتبار و خوش حسابی مشتری خود پی ببرند. با توجه به این نیاز بانک‌ها و موسسات اعتباری شرکت‌های اعتبارسنجی متولد شدند و توانستند با استفاده از اطلاعات بانکی و رفتارمالی مشتریان بانک‌ها و موسسات اعتباری آن‌ها را اعتبارسنجی کنند. نحوه تحلیل رتبه اعتباری اشخاص از الگوریتم های پیچیده آماری تبعیت می‌کند. در ایران نیز از اواخر سال 97 شرکت‌های اعتبارسنجی ( نظیر شرکت رتبه اعتباری آیس ) جهت رفع نیاز اعتبارسنجی موسسات اعتباری و همه مشاغل و کسب و کارها شروع به کار کردند.